Wyprawa Cyrusa

Wczesną jesienią 401 r. p.n.e. zaciężne wojsko greckie, liczące ponad 10 tysięcy żołnierzy – hoplitów i peltastów – rozpoczęło odwrót spod Babilonu w środkowej Mezopotamii, kierując się ku ziemiom ojczystym. Jak do tego doszło, że grecka armia znalazła się w samym centrum potężnego perskiego imperium Achemenidów? Dlaczego Grecy podjęli decyzję o odwrocie? Czy zdołali przedrzeć się – zimą – przez wyżyny i góry Armenii, przez tereny wrogiego im mocarstwa i krainy półdzikich a często nieznanych im plemion? Czy dotarli do rodzimych miast nad Morzem Egejskim? Dokładną relację z całej wyprawy, absolutnie wyjątkowej w dotychczasowych dziejach, spisał i przekazał potomności Ksenofont, syn Gryllosa, Ateńczyk – najpierw zwykły żołnierz, a z czasem jeden z wodzów „wyprawy 10 tysięcy Greków” – gdy po latach osiadł w majątku ziemskim na Peloponezie i poświęcił się pisarstwu, głównie o tematyce historycznej, politycznej i filozoficznej. Wyprawa Cyrusa, znana też historykom jako Anabaza, to jego najwybitniejsze dzieło. Wartościowe zarówno ze względów literackich, jak i poznawczych. Możemy dzięki niemu śledzić losy całej ekspedycji, przyglądać się od środka funkcjonowaniu greckiej armii, obserwować zachowania hoplitów, a także dowiedzieć się o istnieniu i obyczajach ludów żyjących na peryferiach ówczesnego cywilizowanego świata – ludów, przez których ziemie ta armia wędrowała i z którymi staczała walki o przetrwanie. Już w starożytności Wyprawa Cyrusa była wysoko ceniona: wzorował się na niej Flawiusz Arrian, styl Ksenofonta wychwalali Plutarch i Kwintylian, a dzieła ateńskiego historyka miał podobno zawsze przy sobie wódz rzymski Scypion Afrykański – uczył się z nich prowadzenia wojen. Zasłużonym uznaniem historyków oraz popularnością wśród czytelników Anabaza cieszy się do dziś. Nową edycję książki uzupełniają ilustracje, mapa ukazująca trasę całej wyprawy, a także indeksy: imion oraz nazw etnicznych i geograficznych. Ksenofont (ur. ok. 430 r. p.n.e., zm. ok. 350 r. p.n.e.) – grecki żołnierz, historyk i pisarz. W rodzinnych Atenach zetknął się w młodości z Sokratesem, przysłuchiwał się jego naukom i uważał się później za ucznia słynnego filozofa. W latach 401–399 p.n.e. uczestniczył w ekspedycji, którą potem opisał w Wyprawie Cyrusa. Służył następnie w armii spartańskiej; walczył m.in. przeciw ojczystym Atenom w bitwie pod Koroneją w 394 r. p.n.e. Otrzymał od Sparty majątek ziemski na Peloponezie, gdzie osiadł. Wśród wielu dzieł, które napisał, są prace o tematyce historycznej (Wyprawa Cyrusa, Historia grecka), politycznej (Hieron, Ustrój polityczny Sparty, Wychowanie Cyrusa), o życiu i poglądach Sokratesa (Obrona Sokratesa, Wspomnienia o Sokratesie, Uczta). Zmarł w Koryncie.