Wreszcie! Szkice o pierwszej serii Kolekcji Literackiej

Nôstarszi Mòrzkùlowie pòwiôdelë, że baro dôwno temù òd stronë mòrza przëszlë stolëmòwie. Òni wëzdrzelë jak lëdze, mielë jasné włosë, ale bëlë tak wësoczi jak nôwiãkszé chójczi, a niejedny jesz wiãkszi. Stolëmòwie bëlë taczi dłudżi, że szlë ren przez jezoro, a głowë jima wëstôwałë nad wòdą. Òni mòglë zrëwac blónë z nieba, a nima cëskac na pòla, abò dwigac wiôldżé kamë a nima szmërgac, niejedny z nich tima kamama sã ze sobą biôtkòwelë. Czej òni szlë, tej dërżała zemia. Te wszëtczé dolëznë w Mòrzkùlie, to òni mają wëtrãptóné. Jich białczi, stolëmczi, sëpałë piôsk do jezorów, a robiłë òstrowë abò półòstrowë. Czasama jich lëdze pùcowelë. Jeden stolëm chcôł miec lëdzką białkã, a òna sã zgòdzëła, le mù zadała taką robòtã – żebë òn przeniósł chójczi z jednégò kùńca lasa na drëdżi. I to òn zrobił, wërwôł je z kòrzeniama, przeniósł i zasadzył na drëdżim kùńcu. Ale tej białka zadała mù jesz jednã robòtã, òn miôł przëniesc sëchi piôsk znad mòrza, z dunów, a na jedną grëpã zaniesc. I òn tegò nie pòtrafił zrobic, bò piôsk przesëpiwôł sã jemù midzë pôlcama. Jiny stolëm widzôł jak na pòlim môłi człowiek, wedle niegò robôczk, òrze w sztërë wòłë. Tak stolëm wzął nen sztëk pòla, tegò chłopa z wòłama, wsadzył w rãkôw a przëniósł dodóm. Jegò białka równak rzekła: „Dôj le mù pòkù, nen môłi stwór nas wszëtczich stądka wënëkô”.

Ale do zgùbë stolëmów zaprowadzył nié człowiek, le smòczi. Stolëmów ni ma, bò je pòżarłë smòczi, z nima òni sobie równak nie delë radë, bò smòkóm z pësków szedł òdżin, a jich pôlëłë. Smòczi miałë sétmë ògònów, temù je zwelë sétmëgromisté, a to w całoscë òznôczało, że są baro wiôldżé, ò wiele wiãkszé niżle stolëmòwie. Ale òne téż wëdżinãłë, bò w kùńcu słuńce zaswiécëło jima w pësczi òd przódkù na lewé ùszë i tej òne pãkłë, a jich krew sã rozlała na pòle, chtërne dzys sã zwie Czerwònicą. Niejedny gòspòdôrze, chtërny òrelë pòle, a tamò ùzdrzelë wiôldżé gnôtë, bëlë dbë, że òne są pò zabitëch przez smòczi stolëmach. Jeden gbùr nawetka wzął taczi wiôldżi gnôt i pòwiesył sobie w paradnicë na pamiątkã.

Nôbarżi ze wszëtczich Mòrzkùlowie bòjelë sã wieszczich. Wieszczim bëło ju dzeckò, chtërne sã ùrodzëło w czôpùszkù na głowie abò z dwùma zãbama na przódkù. Niejedny jak to widzelë, to taczé dzeckò wiészelë abò topilë. Dozdrzeniałi wieszczi miałë colemało czerwòną twôrz. To mógł bëc téż człowiek, chtëren wiedno widzôł dësze ùmarłëch abò chłop, chtëren chòdzył òbczôs swòjégò spikù pò chëczach. Krew wieszczégò Mòrzkùlowie dôwelë do wëpicô ùmiérającym, a tej òni pò smiercë nima sã nie stôwelë. Niejedny ùmarłémù kłedlë pòd jãzëk strzébrznégò dëtka, a jiny – krziżëk zrobiony z wòskòwiznë. Czej w jaczis rodzëznie docygelë sã, że ùmarłi mòże bëc wieszczim, tej jemù przed pòchówkã dôwelë do rãczi sztëczk jadra, żebë òn je długò rozpëzglëwôł, a lëdzóm dôł pòkù. Ksądz jima gôdôł, że to są babónë i klakùtë, ale tak pò prôwdze òn téż miôł ùrzas przed wieszczima. A òni wëlôżelë z mòdżiłów i błądzëlë pò zemi. Jak wiele w jedny rodzënie ùmiérało, tej to òznôczało, że westrzódka nich béł wieszczi. Żebë òn nie wcygôł żëwëch w smierc lëdze òdkòpiwelë mòdżiłã a ùcynelë jemù jednym môchã głowã torfòwą szpôdą, a jã kłedlë midzë stopë, żebë ni mógł pò niã sygnąc. To pòmôgało, ale ùrzas wcyg béł. Ti wieszczi, jak lëdze òdkòpiwelë zarczi56 i zdrzelë na nich, to òni colemało mielë òtemkłé òczë, a nima i głową rëchelë, cos pòd nosã mërmòtelë, a kòszlã i wszëtczé ruchna mielë pòżarté. Mòrzkùlowie bëlë ùrzasłi, czej czëlë zwãk bùgrowaniô. Czej wieszczi szedł, tej to robiło:

– Łup, łup, łup… łup, łup, łup…

Mòrów sã téż bòjelë, ale nié tak jak wieszczich. Mòrë wëchôdałë z lëdzy jakò dësza, a sã tacëłë colemało w brzadze. Òne sã wierã brałë òd białków zgardzonëch przez chłopów, òd dzéwczãtów pòrzëconëch przez bëńlów. Jiny pòwiôdelë, że òne téż sã skriwają w kòtach, mëszach, kątorach czë żnijach. Czasama sedzałë w biédach, tej tëch nie bëło wòlno zabijac abò wëriwac jima lecëdełków jak to robią dzôtczi, bò to bë dało pòmstã. Niejedny pòwiôdelë, że mòrą mdze ta, co sã ùrodzy z zajcową gãbą. Òne mòrzëłë lëdzy i zwierzãta, colemało w nocë, le nôpierwi jima spiéwałë. Człowiek dëszony òprzez mòrã wiedno béł jaż zmòkłi òd ti ùcamiãdżi. Pò tim miôł téż wiôldżi ùrzas, a béł czësto zmetlałi. Lëdze przez to zaczinelë chòrzëc i ùmierac. Kògò mòra dëszi, nen żebë temù zaradzëc mùszi spac na brzëchù, rzëcą w górze. A czej òna gò tamò kùsznie, tej òna zarô ùceknie. Dobrze téż je spac z camrã drzewa, bò to jã mòże zmilëc, òne tej sadzą na nen kloc, a nie widzą człowieka. Czej kògòs dësziła mòra, tej nen człowiek miôł pòwiedzec: 

– Przińdzë znôù witro reno na frisztëk, a przëniesë ze sobą łëszeczkã. Czej reno przëszła białka z łëszeczką, tej to òznôczało, że to òna je tą mòrą.

Czej Nënka bëła ju w pòłowie niesama, tej òdczuwała krãpë, bò Wòda dostôwôł cwiardi brzëszk. Nënka wiele tej jadła, a miała szmakã na słoné i kwasné. Òna téż pòstrzégła, że z ji cëców wëcékô sara, ale tej czej òna nacëskała piersną bardówkã. Tatk ji gôdôł przekãsno, że òna ju pùchnie. Białkóm w niosbie zakôzywelë robic w pòlu, ale òna na to nie zwôżała i robiła jesz wiãcy niżle przódë. Ale òna nie zdrzała w szpédżelk, bò dzeckò bë mògło bëc zgniłé, nie chòdzëła do ùmiérającëch ani na cerkwiszcze, bò dzeckò bë mògło zarô pò ùrodzenim ùmrzéc. Òna wiedno szła z drodżi przed kalékama i òbarchniałima, bò tej dzeckò bë mògło sã stac jak òni. Baro téż ùwôżała, żebë nie jic midzë dwùma jinyma białkama w niosbie, bò tej bë Wòda òstôł mòrą. Òna téż wszëtczim òdmôwiała, czej jã prosëlë, żebë bëła chrzestną, bò jakbë sã zgòdzëła, to bë w ni dzeckò ùmarło.