Pustelnik na czworakach

Książka Joanny Goreckiej-Kality zabiera czytelnika w fascynującą podróż do świata średniowiecznej hagiografii. Opowieść została zbudowana wokół pełnej dramatycznych zwrotów akcji legendy o życiu pustelnika, który popełnił ciężki grzech, a następnie odbył surową i skuteczną pokutę. Autorka w sposób kompetentny prowadzi czytelnika przez świat średniowiecznych wyobrażeń, odsłaniając na kolejnych kartach swej książki niezwykłe bogactwo treści nie tylko, obecnie nieco zapomnianego, Żywota Świętego Jana Paulusa, ale także wielu innych dzieł. Zamysł umieszczenia w Aneksie tłumaczenia analizowanej legendy należy uznać za ze wszech miar uzasadniony. W ręce polskiego czytelnika trafia bowiem zarówno tekst godnego uwagi, a dotąd niemal nieznanego, średniowiecznego źródła, jak i atrakcyjny utwór literacki. Dr hab. Wojciech Mruk Frapujące dzieło znalazło w osobie Joanny Goreckiej-Kality najlepszą komentatorkę. Nie traktuje ona omawianego żywota jako przykładu tekstu ściśle utylitarnego, które to podejście dominuje wśród badaczy hagiografii, tylko stara się, z wielkim powodzeniem, ukazać i jego wymiar religijny, i wartość literacką. Autorka sprawnie porusza się w dziedzinie wschodnich i zachodnich tradycji duchowych, literatury patrystycznej, problemów teologicznych, tradycji ludowych oraz literatury wernakularnej. Niebagatelną zaletą książki jest jej język. Nie odrzucając terminologii literaturoznawczej czy teologicznej tam, gdzie jest ona użyteczna, autorka posługuje się jednocześnie bardzo swobodnym i osobistym stylem, co bynajmniej nie jest ze szkodą dla naukowego obiektywizmu, a za to sprawia, że lektura jej książki jest nie tylko pożyteczna, ale i przyjemna. Dr hab. Agata Sobczyk Bohater niniejszej książki jest w gruncie rzeczy mało typowy. W odróżnieniu od znamienitej większości świętych opisywanych w średniowiecznych żywotach nie jest od początku do końca nieodmiennie doskonały. Wręcz przeciwnie, popełnia nie tylko grzech przeciwko moralności, ale też odrażającą zbrodnię. Nie wpisuje się jednocześnie w stosunkowo popularny motyw "nawróconego łotra", czyli kogoś, kto zaczynał od bycia grzesznikiem i zbrodniarzem, by potem nawrócić się i wejść na drogę świętości. Tutaj upadek następuje niejako "w życia wędrówce, na połowie czasu", jako swoisty kryzys, który zostaje przezwyciężony ku jeszcze większej chwale. Nietypowość tej opowieści nie czyni jej bynajmniej oryginalną w dzisiejszym rozumieniu tego słowa: w istocie sprawia ona wrażenie swoistej hagiograficznej "składanki", kompilacji łączącej w jedną opowieść elementy pochodzące z heterogenicznych źródeł i sytuujące się w bardzo różnych tradycjach, od starożytnego toposu podróży w zaświaty i "widzeń" piekieł, przez ideał wschodniego anachoretyzmu, oraz "wielokulturowy" dramatyczny motyw przyczynowo-skutkowego łańcucha pokusy, upadku, nawrócenia i pokuty, aż po silnie zakorzeniony w średniowiecznym folklorze wątek "dzikiego człowieka" - by wymienić jedynie te najważniejsze. Ze Wstępu