Nowoczesna literatura etyczna

Książka dotyczy szczególnego obszaru literatury modernistycznej, jakim jest jej nurt zogniskowany wokół zagadnień etycznych: tematyzujący problematykę etyczną, ale i skoncentrowany na poszukiwaniach formalnych nakierowanych na uczynienie dzieła literackiego przestrzenią komunikacji etycznej. Nurt ten stanowi odpowiedź na kryzys cywilizacyjny początków XX wieku, kumulujący w zdarzeniach pierwszej wojny światowej, lecz także na trudności etyki filozoficznej, biedzącej się przez cały wiek XIX ze znalezieniem powszechnego i przekonującego uzasadnienia zasad etycznych w sytuacji zakwestionowania przez oświecenie etyki związanej z religią. Literatura ta różni się wyraziście od literatury moralistycznej czasów przednowoczesnych, która, głosząc etykę zakorzenioną w systemie przekonań religijnych, wpisywała się we właściwe dawnej literaturze rozumienie dydaktycznych zadań pisarskich. Z drugiej strony nowoczesna literatura etyczna pozostaje w ambiwalentnej zależności od całej literatury modernistycznej: czyniąc (w imię zainteresowań etycznych) wyłom we właściwym tej ostatniej przekonaniu o autonomii sztuki, czerpie z wielu wypracowanych na jej gruncie narzędzi, w szczególności tych pozwalających na uniejednoznacznienie wymowy dzieła i zmuszenie czytelnika do wzmożonej pracy interpretacyjnej. Istotnym patronem tego nurtu literatury jest Soren Kierkegaard, którego dzieła odkrywało dla siebie całe pokolenie pisarzy europejskich na początku XX wieku. Podstawą do rozważań o możliwościach literatury modernistycznej w zakresie etycznego oddziaływania na czytelnika są w książce dzieła Józefa Wittlina i Pära Lagerkvista: proza, poezja, eseje - zarówno publikowane, jak i pozostające w rękopisach i komentowane tutaj po raz pierwszy.